Różne odcienie czerni

Wkrótce minie dwadzieścia lat od oficjalnej śmierci apartheidu, ale tu, w Kraju Przylądkowym, wciąż trzeba znać się na kolorach. Bez tego ani rusz. Dla dobrze wychowanego Europejczyka subtelne odcienie na śniadych twarzach bywają nie do odróżnienia, a to wprowadza – jak przekonuję się tu niemal codziennie – sporo zamieszania.

Przygotowując się do spotkania z Ntsiki Biyelą, słynną na cały świat pierwszą czarną winemakerką w Południowej Afryce, ani przypuszczałem, że już kilka dni wcześniej skosztuję prześlicznej serii win wyprodukowanych pod czujnym okiem Carmen Stevens, czarnej winiarki, która – jak się okazuje – ukończyła szkołę enologiczną osiem lat wcześniej od Ntsiki! Nie w Stellenbosch co prawda, na tamtejszym słynnym uniwersytecie (to tam profesor Abraham Perold stworzył odmianę pinotage), ale w instytucie rolniczym w Elsenburgu. Niemniej studia zaczęła już w 1993 roku, na rok przed pierwszymi wyborami, w których kolorowa większość obywateli mogła oddać swój głos. W swojej grupie Carmen była jedyną niebiałą kobietą (w ogóle przyjmowano wówczas tylko jedną kobietę na każdy rok, obojętne jaki by miała kolor skóry). Przyjęto ją dopiero za czwartym razem, trzykrotnie odrzucając z powodu… nieuregulowanego stosunku do służby wojskowej. Jak wiadomo bowiem powszechnie, nie może znać się na winie, kto nie służył w marynarce…

Carmen Stevens

A jednak to Ntsiki Biyela należy się miano pierwszej czarnej winemakerki, choć swoje studia w Stellenbosch ukończyła dopiero w 2003 roku. Dlaczego? Otóż dlatego, że ciemnoskóra Carmen wcale nie jest czarna, ale zaledwie „kolorowa”. W języku apartheidu „czarni” to przede wszystkim Zulusi, Khosa i Sotho  zaś ciemnoskórzy potomkowie kolonistów i miejscowych natywnych Afrykańczyków, należą do kategorii „kolorowych”. Do tej ostatniej zaliczano także – albo nie zaliczano, zależnie od decyzji politycznych – Azjatów, z których z kolei wyłączano np. Japończyków. Dla nich zarezerwowano tytuł „honorowych białych”! Uff! Niełatwo spamiętać, a jeszcze trudniej stosować w praktyce. Na szczęście zdążyliśmy się z Carmen na tyle polubić, że zadałem jej w wprost pytanie tyleż naiwne co niepoprawne polityczne: „Czy ty, do cholery, jesteś czarna czy nieczarna?” – I otrzymałem odpowiedź sytuującą ją precyzyjnie na wykresie szarości. Na nasze potrzeby ustaliliśmy zatem, że jest „honorowo” czarną winemakerką. Wina zresztą robi cudowne, co zamierzam szczegółowo opisać w najbliższym numerze „Czasu Wina” poświęconym kolorowym winemakerom w RPA.   

Ntsiki Biyela

Ntsiki Biyela tymczasem, to osobna, niezwykła historia. O ile Carmen marzyła o robieniu wina, Ntsiki, urodzona w maleńkiej zuluskiej wiosce, 800 mil od najbliższej winnicy, o winie nie wiedziała zupełnie nic. Nosiła wodę z odległej studni, codziennie pokonywała siedem kilometrów z wielką wiązką chrustu na opał i uczyła się w miejscowej szkole pozbawionej dachu. Kiedy w ramach rządowego programu otrzymała stypendium od South African Airlines, wszyscy w wiosce myśleli, że zostanie… pilotem. A pierwszy łyk wina wzięła do ust już jako studentka enologii! Wspomina, że było dość obrzydliwe. Jakim cudem w ciągu kilku kolejnych lat studiów (nie znała Afrikaans, a większość zajęć prowadzona była w tym właśnie języku) odkryła w sobie nie tylko pasję ale nadzwyczajny talent winiarski? Dość powiedzieć, że pierwszy wykonany przez nią w butikowej winiarni Stellekaya Cape Cross rocznik 2004 zdobył złoty medal w prestiżowym konkursie Micheangelo Awards. I tak się zaczęło…

Urzeczony zarówno urodą jak i namacalnym efektem pracy obydwu winemakerek odsuwam w czasie rozstrzygnięcie kwestii pierwszeństwa. Czy to w końcu aż takie ważne, kto i kiedy zabłysnął na firmamencie afrykańskiego winiarstwa? Dość, że obydwie panie rzucają na kolana. A kiedy ogień w kolonialnym kominku przygasa, a nos nie pozwala się wydobyć z kieliszka wypełnionego afrykańskim kabernetem, wszystkie winiarki są czarne…

Wprost z najbliższych okolic Stellenbosch, Południowa Afryka   

Michał Bardel